بررسی تحلیلی فرآیند شکل گیری گروه تکفیری-تروریستی داعش

مقدمه

 گروه دولت اسلامی عراق و شام موسوم به "داعش" یکی از پدیده هایی است که از سال 2014م  به بعد پس از تحولات شمال سوریه در میان محافل سیاسی منطقه و جهان مطرح شده است. هرچند این پدیده به ظاهر به عنوان تحولی نوظهور محسوب می شود، اما در واقع این پدیده افراطی-تکفیری حداقل در کوتاه مدت ریشه در تحولات منطقه بویژه عراق از سال 2003م به بعد، و در دراز مدت ریشه در اعتقادات و اندیشه های تمامی جریان های افراطی تکفیری دارد که در طول تاریخ جوامع اسلامی همواره حضور داشته اند. 

 با توجه به گسترده گی حیطه فعالیت گروه تروریستی داعش در مساحتی بسیار گسترده و همچنین مطرح شدن نام این گروه در سطح گسترده ای از افکار عمومی جهان و از همه مهم تر دغدغه تمامی کشورهای جهان برای برخورد با این پدیده، ضرورت دارد تا با استفاده از منابع معتبر به بررسی سیر شکل گیری این گروه و نحوه سازماندهی آن، از آغاز تاکنون پرداخته شود. با توجه به اینکه گروه تروریستی داعش بر خلاف موسسین اولیه خود، مقابله با شیعیان و جمهوری اسلامی ایران را در اولویت اقدامات تروریستی خود با عنوان جهاد قرار می دهد، بنابر این ضرورت ایجاب می کند تا سیر شکل گیری این گروه  و همچنین چگونگی سازماندهی و نقش قدرت های منطقه ای و فرا منطقه ای در پدید آوردن این گروه تکفیری تروریستی در یک دهه اخیر مورد بررسی قرار گیرد.

بیان مسئله: با تسلط گروه دولت اسلامی عراق و شام موسوم به "داعش" بر شهر موصل عراق در ژوئن 2014 میلادی، سوالات زیادی در ذهن پژوهشگران و محافل آکادمیک در خصوص علل این پیروزیهای غافلگیر کننده مطرح شد که تا به امروز به عنوان رازی توصیف می شود که هنوز حقایق مربوط به آن برای بسیاری روشن نشده است. معمایی که ذهن بسیاری را به خود معطوف داشته است، اینکه چگونه چهار لشکر از ارتش عراق در چندین شهر و استان این کشور و لشکر 17 ارتش سوریه در رقه با وجود یک فرودگاه نظامی در این منطقه، نتوانست در برابر یک گروه شبه نظامی مقاومت کند؛ حتی مهمتر اینکه نیروهای پیشمرگ کردستان عراق به رغم آن پیشینه نظامی و امنیتی به سرعت در مقابل این گروه شکست خوردند. از سوی دیگر این حملات به شمال عراق در حالی صورت گرفت که به ظاهر حملات ائتلاف بین المللی از 22 سپتامبر 2013 آغاز شده بود. همچنین این سوال نیز در خصوص تهاجم برق آسا و شگفت انگیز داعش مطرح است که این گروه شبه نظامی در شرایطی بر مناطقی گسترده از مناطق شمال عراق تسلط پیدا کرد که گروههای دیگری چون ارتش آزاد، جبهه اسلامی و جبهه النصره و سایر گروههای تروریستی حاضر در سوریه رقیب آن محسوب می شدند.

در کنار توان نظامی این گروه تروریستی، قابلیت های امنیتی این گروه معمای دیگری است که اذهان را به خود جلب کرده است؛ روشن است که عملیات هایی را که این گروه انجام می دهد به سطحی بسیار بالا از تخصص و اطلاعات دقیق جاسوسی نیاز دارد، ترورهایی که توسط این گروه صورت می گیرد، چون ترور عالی رتبه ترین فرمانده حزب الله در سوریه یا ترورهای مشابه از مسائلی است که باید به آن توجه کرد که چگونه یک گروه تروریستی سلفی دست به چنین اقدامات اطلاعاتی پیچیده می زند. مهم تر اینکه این اقدامات اطلاعاتی در حالی توسط این گروه انجام می گیرد که مهم ترین دستگاههای اطلاعاتی جهان و منطقه و حتی ماهواره ها و دستگاههای استراق سمع پیشرفته حرکات این گروه را رصد می کنند، با این وجود رهبران عالی رتبه این گروه با امنیت کامل تردد می کنند. 

علاوه بر نکته فوق سوال جدی و اساسی دیگری که در خصوص اقدامات داعش در منطقه مطرح است اینکه تواناییها و قابلیت های داعش را نباید صرفا به تواناییها و قابلیت های نظامی محدود کرد، بلکه معمای دیگری که در این خصوص مطرح است اینکه گروه تروریستی داعش در عرصه اقتصادی نیز از منابع مالی بسیار گسترده ای برخوردار است که بسیار فراتر از سایر شبکه های تروریستی موجود در دو کشور است. در کنار این پشتوانه مالی گسترده که به ظاهر یکی از انگیزه های پیوستن گروههای افراطی-تکفیری از کشورهای مختلف به این گروه است، نکته دیگری که در خصوص این گروه مطرح است اینکه چگونه یک گروه سلفی-تکفیری با یک پیشینه سنتی و حتی مخالف دستاوردهای جدید جهان مدرن، توانسته است با بهره گیری از وسایل ارتباطی-رسانه ای بویژه اینترنت و شبکه های اجتماعی، در سطح وسیعی به سربازگیری، تبلیغ عقاید این گروه و بسیج افراد خود برای اقدامات تروریستی در مناطق مختلف اقدام کند.

محقق در این مقاله در صدد است تا به این سوالات پاسخ دهد که مبانی و پیشینه فکری-اعتقادی گروه تروریستی داعش چه می باشد؟ ستون فقرات امنیتی-نظامی این گروه را چه عناصری تشکیل می دهند؟ از لحاظ تاریخی تبارشناسی این گروه در یک دهه اخیر چگونه تبیین می شود؟ ساختار تشکیلاتی و سازمانی داعش به عنوان وجه تمایز این گروه با سایر گروههای تروریستی تکفیری چه می باشد؟ قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای در ایجاد داعش چه نقشی دارند؟

هدف تحقیق: هدف از این تحقیق بررسی فرآیند تحلیلی زمینه ها ی شکل گیری داعش در گذشته و حال، چگونگی سازماندهی و شکل گیری ساختار تشکیلاتی و تبیین نقش عوامل خارجی در ظهور این پدیده افراطی تروریستی در منطقه غرب آسیا می باشد.

سؤال تحقیق: فرآیند شکل گیری گروه تروریستی داعش  و تحول در ساختار سازمانی این گروه در سایه تحولات اخیر منطقه غرب آسیا چگونه تبیین می شود؟

روش تحقیق: در مسیر پاسخگویی به سؤال تحقیق ازروش توصیفی-تحلیلی جهت بررسی موضوع استفاده شده است. شیوه گردآوری داده ها نیز کتابخانه ای-اسنادی و منابع اینترنتی بوده است.

ساماندهی تحقیق: ساماندهی این تحقیق بدین شکل خواهد بود که در بخش اول به منظور شناخت پیشینه تاریخی گروه تروریستی داعش،  به زمینه ها و بسترهای فکری-سیاسی شکل گیری این گروه در تاریخ گذشته و تحولات یک دهه اخیر توجه می شود. در بخش دوم نیز به عناصر و مولفه های تشکیل دهنده ساختار سازمانی این گروه و سهم قدرت های خارجی در بهره گیری از این گروه تروریستی در منطقه پرداخته می شود.