تحلیل چرایی تمایز گفتمان انقلاب اسلامی با سایر گفتمان های اسلامگرا در منطقه غرب آسیا

مقدمه

 تحولات خاورمیانه در سه دهه اخیر موجب ظهور سه گفتمان اسلامگرا که هر یک ویژگی های خاص خود را دارند، شده است. هر چند این سه گفتمان مطرح در خاورمیانه، در چند دهه گذشته با مفاهیم خاص خود در عرصه اجتماعی و سیاسی حضور داشته اند، اما هیچ یک رقیب یکدیگر نبوده، بلکه در برخی از شرایط  خاورمیانه،  این گفتمان ها به منظور مخالفت با هژمون شدن فرهنگ و ارزش های گفتمان غربگرا با یکدیگر همکاری کرده اند. شرایط و تحولات بوجود آمده در یک دهه اخیر موجب شده است تا این گفتمان ها بر خلاف گذشته، وارد یک رویارویی و منازعه با یکدیگر، برای هژمون شدن در این منطقه شوند. رویا رویی و منازعه میان گفتمان انقلاب اسلامی با سایر گفتمان ها، متاثر از نگاه ارزشی و فرهنگی هر یک از این گفتمان ها به تحولات جامعه است.

 در منطقه خاورمیانه سه گفتمان اسلامگرا وجود دارد که هر یک متعلق به یکی از بازیگران در این منطقه است؛ هر یک از این بازیگران تلاش می کنند تا با استفاده از مولفه های قدرت خود بر تحولات خاورمیانه تاثیر گذاشته و به یک گفتمان هژمون و مسلط در منطقه تبدیل شوند. گفتمان اسلام انقلابی متعلق به جمهوری اسلامی ایران، گفتمان اسلام سلفی متعلق به عربستان سعودی و گفتمان اسلام سکولار متعلق به جمهوری لائیک ترکیه، سه گفتمان اصلی و تاثیر گذار در خاورمیانه هستند، هر یک از این گفتمان ها، برای تثبیت هژمونی خود در رقابت با گفتمان دیگر قرار دارند. این امر بیانگر این است که سه گفتمان مزبور برغم اینکه ریشه اسلامی دارند، اما هر یک قرائت خاص خود از اسلام را دارند، این امر سبب شده است تا هریک از این گفتمان ها با بهره گیری از ابزارهای نرم و با برجسته کردن مدلول های خود، مفاهیم ارزشی و فرهنگی خاص خود را با فضای کنونی خاورمیانه وفق دهند و در مقابل گفتمان رقیب به هژمونی دست یابند.

بیان مسئله

 منطقه خاورمیانه در یک دهه اخیر شاهد ظهور سه گفتمان به ظاهر از لحاظ ارزشی و فرهنگی به دلیل دال مرکزی خود مشترک، اما در واقع از لحاظ مفاهیم اصلی با رویکرد های کاملا متفاوتی در منطقه خاورمیانه بوده است. برخی گفتمان انقلاب اسلامی ایران و سایر گفتمان های اسلام گرا در خاورمیانه را با این استدلال که همه اسلام گرا بوده، از لحاظ ارزشی و فرهنگی یکسان تلقی می کنند، اما رفتار عملی بازیگران هریک از این گفتمان ها بیانگر تلقی خاصی از اسلام گرایی در خاورمیانه است که منشاء بروز سوالات زیادی در خصوص ماهیت ارزشی و فرهنگی هر یک از این گفتمان ها شده است.

 با توجه با اینکه گفتمان های اسلام گرا در خاورمیانه تلاش می کنند تا از طریق قدرت نرم به عنوان یک الگو برای سایر کشورهای منطقه مطرح شوند، از سوی دیگر کشورهای منطقه از لحاظ اجتماعی و فرهنگی واجد رویکردهای متفاوتی نسبت به مسائل ارزشی و مذهبی هستند و پیشینه شکل گیری اندیشه های هر یک از این گفتمان ها آکنده از دیدگاهها و باورهای متفاوت و گاها متضاد است، بنابر این مسئله اساسی در این پژوهش شناخت دقیق از هر یک از این گفتمان ها از طریق بررسی سازندگان اصلی و بیان مفاهیم ارزشی آنها در منطقه خاورمیانه است. محقق در این مقاله در صدد است تا به این سوال پاسخ دهد که گفتمان های اسلام گرایی در منطقه خاورمیانه واجد چه ویژگی ها و خصوصیاتی هستند؟ تعارض میان رویکردهای فرهنگی و سیاسی میان گفتمان اسلام انقلابی با گفتمان های سلفی و سکولار چه می باشد؟

 

هدف تحقیق

 هدف از این تحقیق شناخت دقیق از ویژگی ها و خصوصیات گفتمان های اسلام گرا در خاورمیانه به منظور تبیین تعارضات ارزشی و فرهنگی میان گفتمان انقلابی با گفتمان های سکولار و سلفی است.

سوال تحقیق

 گفتمان انقلابی در ایران و گفتمان های اسلام سکولار و سلفی در منطقه واجد چه ویژگی ها و خصوصیاتی است، تفاوت این گفتمان ها از لحاظ ارزشی و فرهنگی در چیست؟

روش تحقیق

  در مسیر پاسخگویی به سوال تحقیق از روش تحلیل محتوای کیفی  و گاه با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی برای بررسی موضوع استفاده شده است. شیوه گردآوری داده ها نیز کتابخانه ای-اسنادی بوده است.

 ساماندهی تحقیق

 ساماندهی این تحقیق بدین شکل خواهد بود که در بخش اول به منظور شناخت گفتمان های اسلام گرا در خاورمیانه با تحلیل محتوای مواضع سازندگان این گفتمان ها به صورتبندی مفاهیم اصلی و کلیدی آنها پرداخته ایم. در بخش دوم به نقاط تعارض میان گفتمان اسلام انقلابی با گفتمان های سکولار و سلفی با هدف تبیین تفاوت های ارزشی و فرهنگی میان آنها پرداخته ایم.

فایل مقاله